Biografski podaci
Isaac Asimov rođen je 1920. u novostvorenom Sovjetskom Savezu; tri godine kasnije njegova familija seli u Sjedinjene Američke Države i ostaje tamo – Isaac tokom svog života nije govorio ruski jezik. Sudeći po autobiografijama, rano je naučio pisati i čitati engleski, te je ranije i krenuo u školu. Roditelji – koji se nisu stihijski iselili u SAD – uskoro po dolasku otvaraju lanac prodavnica slatkiša, novina i magazina. Od djece se očekivalo da pomognu u porodičnom „business“-u, pa je Isaac upravo na taj način došao u prvi kontakt sa naučnom fantastikom u ranim popularnim magazinima posvećenim ovoj vrsti književnosti.
Zahvaljujući izvanrednom uspjehu u školi, tokom tridesetih i četrdesetih godina Asimov studira hemiju, doktorat završava 1948. Karijeru u literaturi počinje 1939., sa kratkom pričom „Marooned Off Vesta“ u tada veoma popularnom magazinu „Amazing Stories“ (prvi periodični magazin u SAD koji se bavio ekskluzivno naučnom fantastikom, pokrenut 1926). Slijede mnoge kratke priče i romani, popularnost pisca raste sa svakim objavljenim djelom.
Asimovljeva bibliografija može se grubo podijeliti na tri vremenska razdoblja: od kraja tridesetih do sredine pedesetih godina 20. vijeka, onda druga faza do osamdesetih, te posljednja decenija života. U prvoj i zadnjoj od ovih faza, autor se većinom bavio fikcijom i u ovim periodima su objavljeni mnogi romani (a i kratke pripovijetke i novele) iz njegovih najpopularnijih serija. Srednja faza Asimovljevog rada bila je pretežno posvećena naučnom i publicističkom radu; u ovo vrijeme Asimov je i priznati profesor biohemije na Univerzitetu u Bostonu.
Uz Heinlein-a i Clark-a, Asimov je u drugoj polovini 20. vijeka proglašen za člana „Velike Trojke“ naučne fantastike; njegove novele i romani višestruki su dobitnici najprestižnijih nagrada branše (Hugo Awards, Nebula Awards). Asimov odlazi u vječnost 6.4.1992.
Glavne serije (Fondacija + Roboti, Galaktička imperija)
Tokom cijele karijere, Asimov je objavio nekoliko stotina naslova u području naučne fantastike; u ranoj fazi prevladavaju kratki formati, da bi kasnije periode obilježili romani. Autor je često i izdavač antologija, te zbirki pripovijetki drugih SF pisaca. Svoju veliku popularnost kod publike zahvaljuje prije svega serijama u kojima romani i kratki formati doprinose stvaranju vlastitih referencnih sistema, svijetova i tehnološko-socioloških fenomena, od kojih su mnogi ušli u širi kanon generalne naučne fantastike. Pri tome se Asimov uvijek bavio budućnošću ljudske rase, tehničkim i socijalnim aspektima napuštanja Zemlje i Solarnog sistema i stvorio viziju budućnosti čovječanstva među zvijezdama, bez vanzemaljaca i neobjašnjivih fenomena, koji su česta pojava u ovom žanru.
Tri serije koje su se u Asimovljevom opusu nazirale od prvih koraka, autor je zahvaljujući dugogodišnjem radu spojio u splet priča, romana, pogleda, „istorijskih izvještaja“, trilera koji „pokrivaju“ desetine hiljada godina budućnosti ljudske rase, počevši od kraja 20. vijeka kao pozornice za „najranije“ naracije iz Asimovljevog svemira. Serija priča i romana o robotima počinje 1940. sa kratkom pripovijetkom „Robbie“. Među glavnim temama serije o robotima nalaze se (i danas) aktuelna pitanja interakcije čovjeka i mašine, ovisnosti od mašina i mogući pravci razvoja ljudske rase sa robotima i bez njih. Većina Asimovljevih robota skoro perfektno imitira ljudska bića, a to otvara mnoge narativne puteve, koje je Asimov obilato koristio. Majstorski opisi podijeljenog društva – po pitanju upotrebe robota – su među najboljim opisima tehnofobije u književnosti. Serija o Galaktičkom Carstvu se sastoji od tri međusobno ne previše povezana romana u kojima Asimov uspostavlja Galaktičko Carstvo kao jedan od najrazvijenijih društvenih modela interplanetarne i intergalaktičke budućnosti. Sadržaji pojedinih pripovijetki i romana iz ove serije postavljaju vremenske okvire od desetina hiljada godina; autor nam daje uvid u kratke isječke iz „istorije“ tog dugotrajnog carstva, istovremeno nas informišući i o tehnološkom i socijalnom razvoju (često nedostatku istog) tokom ove „longue-durée“ istorije. Serijal o Fondaciji je najkompaktniji od sve tri serije. Galaktičko Carstvo igra ulogu u sagi o Fondaciji, kako narativ počinje za vrijeme posljednjih decenija Carstva i predstavlja Hari Seldona, vjerovatno najvažniju (ljudsku) figuru iz cijelog opusa Asimova. Seldon je psihohistoričar, naučnik koji na osnovu upotrebe savršenih statistika i matematičkih formula i predviđanja nudi trezven pogled u budućnost ljudske rase. Propovijedajući dolazeću propast dugovječnog carstva i barbarsku epohu koja će slijediti za sav ljudski rod razbacan po stotinama, hiljadama naseljenih planeta, Seldon istovremeno nudi „rješenje“: da bi se period haosa i ratova prije stvaranja novog Galaktičkog Carstva skratio na samo 1000 godina, potrebno je osnovati dvije Fondacije/Zadužbine… poštovateljima djela i lika Asimova ostatak je poznat. Uvodeći robote u priče i romane o Fondaciji, Asimovu je uspjelo stvoriti manje-više koherentnu „istoriju budućnosti“ baziranu na sociološkim, psihološkim i drugim naučnim metodama.
Nove ideje, inovativni koncepti, zaostavština
Asimov je ostavio neizbrisive tragove u naučnoj fantastici. Na ovom mjestu možemo navesti tek par najbitnijih koncepta, ideja i narativnih elemenata koje srećemo u mnogim Sci-Fi djelima drugih autora.
Jedna konceptualna ideja je definisana kroz „Tri zakona robotike“, pri čemu je prvi „najjači“, a treći „najslabiji“:
- Robot ne smije (svjesno) naškoditi čovjeku ili pasivnošću dopustiti da se čovjeku naškodi.
- Robot mora slijediti ljudske naredbe, osim kada one ugrožavaju Prvi Zakon.
- Robot mora štititi svoj integritet, osim kad je to u suprotnosti s Prvim ili Drugim Zakonom.
Ovi zakoni su prvi put definisani u noveli „Runaround“, izdatoj 1942 u magazinu „Astounding“, U kasnijim djelima (od 1983), Asimov uvod i nulti zakon robotike:
- Robot ne smije povrijediti čovječanstvo, niti pasivnošću dopustiti da se istome naškodi.
Zakoni robotike bitan su element u mnogim romanima i pričama Asimova, te u serijalima koje su dovršili ili napisali drugi eminentni autori, kao Roger MacBride Allen u „Caliban Trilogiji“, koju je Asimov koncipirao prije smrti. Poznati i popularni holivudski film „I, Robot“ koristi zakone kao pozadinu naracije o pobuni robota.
Koncept podjele (blisko) budućeg društva na dvije grupe, ovisno od stava prema upotrebi robota: Spacers/Settlers. Po Asimovljevoj ideji, prvi talas iseljenika sa Zemlje dešava se 2065, spejseri kasnije kolonizuju 50 planeta na kojima roboti obavljaju sve poslove, a ljudi se mogu posvetiti omiljenim aktivnostima i naučnim istraživanjima, koji produžuju živote spejsera. Za to vrijeme, na (u međuvremenu radioaktivno zaraženoj) Zemlji, velika većina ljudi je razvila mržnju i prezir prema robotima. Asimov koristi antagonizme koji nastaju kroz ova zbivanja, kako bi zaista efektivno dočarao socijalne i kulturološke uzroke vječitih podjela ljudskih društava.
Galaktička Enciklopedija, koju je autor prvi put opisao 1942 u kratkoj priči „Foundation“ nadahnuta je stvarnom enciklopedijom Brittanica. Ideja galaktičke enciklopedije je prikupljanje sveobuhvatnog znanja ljudske vrste o svim temama. Ovaj koncept se pokazao osobito efektivnim u glavnoj trilogiji o Zadužbini: svako poglavlje ove epopeje na preko 700 strana počinje prigodnim citatom iz Galaktičke Enciklopedije. Ideju su preuzeli i neki drugi autori naučne fantastike, a spominje se i u romanima koji prate filmsku epopeju „Ratovi Zvijezda“. I „Autostoperski vodič kroz galaksiju“ koristi ideju Enciklopedije.
Pozitronični mozak, koji je ugrađen u sve robote u Asimovljevoj viziji budućnosti, možda je čak poznatiji iz Zvjezdanih Staza: android Data, jedan od omiljenih likova iz „The Next Generation“, ima pozitronični mozak. Ovo nije slučajnost, pošto su Asimov i Gene Roddenberry bili dobri prijatelji i često razmjenjivali iskustva i ideje.
Asimov nam je poklonio i par termina: izmislio je riječi „robotika“ za nauku o robotima, „psihohistorija“ za zamišljenu nauku o psihologiji masa (čije metode – osobito u dijelovima opusa koji se bave Zadužbinama – podsjećaju na metode oštrijih vjerskih sekti) te već spomenute pojmove „pozitronika“ i „pozitronični mozak“ za fiktivnu metodu razvoja robota do savršenstva.
Kontroverze
Dvije teme djeluju bitne (u socijalno-političkom, istorijskom, te tehničkom smislu): Upotreba atomske energije, te reprezentacija i prezentacija žena i njihove uloge u budućem društvu.
Većina Asimovljevih djela nastala je u toku Hladnog Rata i trke u naoružanju između Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država. Posebnost ovog perioda leži u tome da se istinsko čovječanstvo od sredine četrdesetih godina 20. vijeka prvi put nalazi u opasnosti od potpunog istrebljenja, „zahvaljujući“ tehničkom izumu atomske bombe. Rezultat ove opasnosti i propagandnog rata koji su dvije sile (i njihovi svekoliki pratioci) vodili sa skoro religioznom revnošću bile su masovne i individualne psihoze iz straha od uništenja nuklearnim ratom. Atomska energija i njena upotreba u mirnodopske svrhe su ključni elementi u većini Asimovljevih romana. U nekoliko izdanja na njemačkom iz osamdesetih godina npr., autor se osjetio dužnim da objavi kratke predgovore u kojima se izvinjava zbog nuklearne tematike u njegovim romanima. Iz današnje perspektive, a i zbog tehnološkog razvoja, ovakve „isprike“ autora više nisu potrebne i mogle bi se okarakterisati kao koncesija autora moralističkom duhu vremena.
Asimovljeva budućnost je i dalje većinom budućnost muškaraca. Skoro svi njegovi glavni likovi, a osobito oni koji imaju aktivne uloge u narativu, su (heteroseksualni) muškarci. Ova činjenica ne iznenađuje, imajući u vidu notorne slabosti „zapadne“ kulture dvadesetog vijeka na ovom području. Ženski likovi u praktično cijelom opusu su pretežno stereotipni prikazi pasivnih, intrigirajućih i/ili lijepih žena i rijetko čine okosnice narativa. Izuzetak je Susan Calvin, naučnica rođena 1982. godine, koja je predstavljena kao „psiholog za robote“, a čiji lik je postao ikona naučne fantastike i izvan Asimovljevog opusa.
Imajući u vidu vrijeme i kontekst nastanka Asimovljevih romana i pripovijetki, djelomični nedostatak aktivnih ženskih uloga je objašnjiv i razumljiv; autor ovog teksta žali zbog propuštenih šansi za stvaranje još boljeg Svemira za ljudsku rasu.
About Author
